تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَـکِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا

 آسمانهاى هفتگانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او مى گویند، و هر موجودى ، تسبیح و حمد او مى گوید،

ولى شما تسبیح آنها را نمى فهمید، او بر بار و آمرزنده است .(اسراء، 44)

 این آیه به بیان تسبیح موجودات جهان در برابر ذات مقدسش پرداخته ، مى گوید:

آسمانهاى هفتگانه و زمین و کسانى که در آنها هستند همگى تسبیح خدا مى گویند

(تسبح له السماوات السبع و الارض و من فیهن ).نه تنها آسمانها و زمین ، بلکه هیچ موجودى نیست مگر اینکه تسبیح و حمد خدا مى گوید

ولى شما تسبیح آنها را درک نمى کنید (و ان من شى ء الا یسبح بحمده و لکن لا تفقهون

تسبیحهم ).با این حال او حلیم و غفور است  (انه کان حلیما غفورا).شما را به خاطر شرک و کفرتان فورا مواخذه نمى کند، بلکه به

مقدار کافى مهلت مى دهد و درهاى توبه را به روى شما باز مى گذارد تا اتمام حجت شود. به تعبیر دیگر شما این توانائى را دارید که

زمزمه تسبیح موجودات را از درون همه ذرات جهان بشنوید، و به خداوند یگانه قادر متعال پى برید، ولى کوتاهى مى کنید،

خداوند همه شما را به این کوتاهى فورا مواخذه و مجازات نمى کند،

بلکه براى شما حد اکثر مجال و فرصت را در راه شناخت توحید و ترک شرک مى دهد.

تسبیح و حمد عمومى موجودات جهان. در آیات مختلف قرآن ، سخن از تسبیح و حمد موجودات عالم هستى در برابر خداوند بزرگ

به میان آمده که شاید از همه صریحتر آیه مورد بحث باشد که بدون هیچگونه استثناء همه موجودات عالم هستى ، زمین و آسمان ،

ستارگان و کهکشانها، انسانها و حیوانات و برگهاى درختان و حتى دانه هاى کوچک اتم را در این تسبیح و حمد عمومى شریک

مى داند. 

قرآن مى گوید: عالم هستى یکپارچه زمزمه و غوغا است ، هر موجودى به نوعى به حمد و ثناى حق مشغول است ،

و غلغله اى خاموش در پهنه عالم هستى طنین افکنده که بى خبران توانائى شنیدن آنرا ندارند،

اما اندیشمندانى که قلب و جانشان به نور ایمان زنده و روشن است ، این صدا را از هر سو به خوبى به گوش و جان مى شنوند 

بنابراین باید قبول کرد که عالم شگرف هستى با آن نظام عجیبش ، با آنهمه رازها و اسرار، با آن عظمت خیره کننده اش و با آن ریزه

کاریهاى حیرت زا همگى تسبیح و حمد خدا مى گویند. مگر تسبیح  جز به معنى پاک و منزه شمردن از عیوب مى باشد؟

ساختمان و نظم این عالم هستى مى گوید خالق آن از هر گونه نقصو عیبى مبرا است.مگر حمد چیزى جز بیان صفات کمال مى باشد؟

نظام جهان آفرینش از صفات کمال خدا، از علم بى پایان و قدرت بى انتها و حکمت وسیع و فراگیر او سخن مى گوید.مخصوصا با پیشرفت

علم و دانش بشر، و پرده برداشتن از گوشه هائى از اسرار و رازهاى این عالم پهناور، این حمدو تسبیح عمومىموجودات آشکارتر

 شده است. اگر یک روز آن شاعر نکته پرداز هر برگى از برگهاى درختان سبز را دفترى از معرفت کردگار مى دانست ، دانشمندان گیاهشناس

امروزدرباره این برگها نه یک دفتر بلکه کتابها نوشته اند، و از ساختمان اسرار آمیز کوچکترین اجزاى آن یعنى سلولها گرفته تا طبقات

هفتگانه برگ ، و دستگاه تنفسى آن ، و رشته هاى آبیارى و تغذیه و سایر مشخصات بسیار پیچیده برگها در این کتابها، بحثها کرده اند.

بنابراین هر برگى شب و روز نغمه توحید سر مى دهد و آواز رساى تسبیحش را در درون باغ و جنگل ، بر فراز کوهها، در خمیدگى درهها

پخش مى کند، اما بیخبران چیزى از آن نمى فهمند، خاموشش ‍ مى شمارند و زبان بسته!

این معنى براى تسبیح و حمد عمومى موجودات کاملا قابل درک است و نیاز به آن ندارد که ما براى همه ذرات عالم هستى درک و شعور

قائل شویم چرا که دلیل قاطعى براى آن در دست نیست و آیات گذشته نیز به احتمال زیاد همان زبان حال را بیان مى کند. در روایاتى که از

پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و ائمه اهلبیت (علیهم السلام ) رسیده تعبیرات جالبى در این زمینه دیده مى شود، از جمله:

یکى از یاران امام صادق (علیه السلام ) مى گوید: از تفسیر آیه و ان من شى ء الا یسبح بحمده سؤ ال کردم ، امام (علیه السلام ) فرمود:

هر چیز تسبیح و حمد خدا مى گوید حتى هنگامى که دیوار مى شکافد و صدائى از آن به گوش مى رسد آن نیز تسبیح است!

از امام باقر (علیه السلام ) نقل شده که فرمود: پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: علامت داغ در صورت حیوانات نگذارید و تازیانه

به صورت آنها نزنید، زیرا آنها حمد و ثناى خدا مى گویند.

و نیز از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده :: هیچ پرنده اى در صحرا و دریا صید نمى شود و هیچ حیوان وحشى به دام صیاد نمى افتد

مگر به خاطر ترک تسبیح!

امام باقر (علیه السلام ) صداى گنجشکانى را شنید، فرمود: مى دانید اینها چه مى گویند، ابوحمزه ثمالى که از یاران خاص امام بود

مى گوید عرض کردم نه ، فرمود: یسبحن ربهن عز و جل و یسئلن قوت یومهن : اینها تسبیح خداوند بزرگ را مى گویند و روزى خود را از او مى خواهند.
در حدیث دیگرى مى خوانیم که یک روز پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نزد عایشه آمد، فرمود: این دو لباس مرا بشوى عرض ‍ کرد:

اى رسولخدا دیروز شستم ، فرمود: اما علمت ان الثوب یسبحن فاذا اتسخ انقطع تسبیحه آیا نمى دانى که لباس انسان نیز تسبیح خدا

مى گوید و هنگامى که چرک و آلوده شود تسبیح آن قطع مى شود!

در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم که فرمود: حیوان بر صاحبش ، شش حق دارد: بیش از توانائیش بر او بار نکند،

پشت او را مجلسى براى سخن گفتن قرار ندهد (بلکه هنگامى که به دیگرى مى رسد و مى خواهد با او سخن بگوید پیاده شود و پس از

اتمام سخن سوار شود)، در هر منزلى وارد مى شود، نخست علف او را آماده کند، علامت داغ در صورت او نگذارد، و او را نزند، چرا که

تسبیح خدا مى گوید و هنگامى که بر چشمه آب و مانند آن مى گذرد، او را به کنار آب برد (تا اگر تشنه است بنوشد).

مجموعه این روایات که بعضى از آنها معانى دقیق و باریکى دارد نشان مى دهد که این حکم عمومى تسبیح موجودات ، همه چیز را بدون

استثناء در بر مى گیرد کاملا سازگار است ، و اینکه در این روایات خواندیم هنگامى که لباس آلوده و کثیف مى شود، تسبیح آن قطع

مى گردد، ممکن است اشاره به این باشد که موجودات تا چهره پاک طبیعى دارند، انسان را به یاد خدا مى اندازند، اما هنگامى که چهره

پاک طبیعى خود را از دست دادند دیگر آن یادآورى از بین مى رود.

ان الذین عند ربک لا یستکبرون عن عبادته و یسبحونه و له یسجدون آنها که (در مقام قرب ) نزد پروردگار تو هستند، (هیچگاه )

ازعبادتشتکبر نمى ورزند و او را تسبیح مى گویند و برایش سجده مى کنند.(اعراف ، 206)

باید در همه حال به یاد خدا باشید، فرشتگان مقرب پروردگار و آنها که در مقام قرب ، نزد پروردگار تواند هیچگاه از عبادت او تکبر نمی ورزند،

و همواره تسبیح او مى گویند و ذات پاکش را از آنچه شایسته مقام او نیست منزه مى شمارند و در پیشگاه او سجده مینمایند (ان الذین

عند ربک لا یستکبرون عن عبادته و یسبحونه و له یسجدون ).کلمه عند ربک (آنها که نزد پروردگار تواند) به معنى قرب مکانى نیست ،

زیرا خداوند مکانى ندارد، بلکه اشاره به قرب مقامى است ،یعنى آنها با آن همه موقعیت و مقام باز در بندگى و یاد خدا و سجده و تسبیح

کوتاهى ندارند، شما هم باید کوتاهى نکنید

به هنگام تلاوت آیه فوق ، سجده کردن مستحب است ، ولى بعضى از اهل تسنن مانند پیروان ابو حنیفه آنرا واجب مى شمرند.

منبع :تفسیر نمونه